1. Bệnh đậu mùa khỉ là gì?

Bệnh đậu mùa khỉ do vi rút đậu mùa khỉ (monkeypox), một thành viên thuộc chi Orthopoxvirus trong họ Poxviridae gây ra. Mặc dù loài khỉ gắn với tên bệnh nhưng đây không phải là virus của khỉ. Sở dĩ có tên này vì virus đậu mùa khỉ được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1957 ở những con khỉ trong phòng thí nghiệm.

Bệnh đậu mùa khỉ vốn lưu hành phổ biến ở Trung và Tây Phi, hiện nay đang gia tăng ở nhiều quốc gia ngoài châu Phi như Bắc Mỹ và châu Âu. Vậy bệnh đậu mùa khỉ là gì, có triệu chứng gì, có cần lo lắng về bệnh không? Bài viết dưới đây sẽ cung cấp một số thông tin cho bạn.

Cho đến hiện tại vẫn chưa biết xuất phát của loại virus này, nhưng vật chủ tự nhiên của virus đậu mùa khỉ được biết đến chủ yếu là loài gặm nhấm như sóc, chuột sóc, chuột túi Gambian, động vật linh trưởng không phải người và một số loài khác.

Bệnh đậu mùa khỉ chủ yếu xuất hiện ở miền Trung và Tây Phi, gần các rừng mưa nhiệt đới của châu Phi. Nhưng bệnh đậu mùa khỉ đang tiến dần đến thành thị và lây lan ra nhiều nước trên thế giới ngoài châu Phi. Hiện nay đã được ghi nhận ở nhiều quốc gia vốn không lưu hành bệnh này.

Bệnh đậu mùa khỉ bùng phát được cho rằng là do việc ngừng chương trình tiêm chủng bệnh đậu mùa vào năm 1980 – năm tuyên bố loại bỏ được bệnh đậu mùa; và do con người ngày càng xâm lấn môi trường sống của các loài động vật hoang dã mang virus.

Bệnh đậu mùa khỉ do virus thuộc chi Orthopoxvirus gây ra

2. Bệnh đậu mùa khỉ lây truyền như thế nào?

Bệnh đậu mùa khỉ có thể lây truyền sang người khi tiếp xúc gần gũi với người, động vật hoặc vật liệu nhiễm virus. 

Virus lây truyền từ động vật sang người qua vết cắn, dịch cơ thể, vết thương trên da hoặc niêm mạc của động vật mang virus. Ăn thịt động vật mắc bệnh chưa nấu chín cũng là một yếu tố nguy cơ lây nhiễm.

Virus lây truyền từ người qua người khi tiếp xúc gần với giọt bắn đường hô hấp, dịch lỏng cơ thể, tổn thương da hoặc sử dụng chung khăn mặt, quần áo, chăn, ga, gối, nệm.  Bệnh đậu mùa khỉ mặc dù lây lan qua giọt bắn đường hô hấp nhưng không lây lan nhanh, thường thì tiếp xúc trực tiếp lâu dài mới bị nhiễm bệnh.

Đậu mùa khỉ có thể lây từ mẹ sang con qua nhau thai khi mang thai, hoặc trong và sau khi sinh.

Theo nhà dịch tễ học David Heymann của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thì bệnh đậu mùa khỉ có thể lây truyền theo đường quan hệ tình dục.

3. Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ

 
Bệnh đậu mùa khỉ thường phát ban trên mặt và tay chân

Sau nhiễm virus đậu mùa khỉ là thời gian ủ bệnh từ 6-13 ngày, nhưng có thể là 5-21 ngày thì bắt đầu xuất hiện các triệu chứng.

Biểu hiện lâm sàng của bệnh đậu mùa khỉ khá giống với bệnh đậu mùa. Các triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ kéo dài từ 2-4 tuần, có thể chia thành hai giai đoạn: xâm lấn và phát ban trên da.

Giai đoạn xâm lấn kéo dài 0-5 ngày với các dấu hiệu đặc trưng là:

- Sốt;

- Nhức đầu dữ dội;

- Sưng hạch bạch huyết (đây là dấu hiệu khác biệt của bệnh đậu mùa khỉ so với các bệnh khác như thủy đậu, sởi, đậu mùa);

- Đau lưng;

- Đau nhức cơ;

- Mệt mỏi nghiêm trọng;

Giai đoạn phát ban trên da thường bắt đầu sau khi sốt 1-3 ngày. Phát ban thường bắt đầu trên mặt sau đó lan sang các bộ phận khác với tỷ lệ: mặt (95% các trường hợp), lòng bàn tay và lòng bàn chân (75% các trường hợp), miệng (70% các trường hợp), cơ quan sinh dục (30% các trường hợp), kết mạc (20% các trường hợp).

Phát ban tiến triển từ dát (macules) – tổn thương da phẳng, đến sẩn (papules) – tổn thương cứng hơi nhô cao, mụn nước (vesicles) – tổn thương chứa dịch trong, mụn mủ (pustules) – tổn thương chứa dịch mủ vàng, sau đó đóng vảy khô và bong ra. Số lượng tổn thương từ vài nốt tới vài nghìn nốt. Nghiêm trọng hơn, các tổn thương có thể liên kết với nhau thành mảng.

4. Bệnh đậu mùa khỉ có nguy hiểm không?

 
Virus đậu mùa khỉ có thể lây truyền từ người sang người

Các triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ thường nhẹ, không nguy hiểm. Các trường hợp bệnh nặng thường là trẻ em và có liên quan đến mức độ phơi nhiễm virus, tình trạng sức khỏe và tính chất của biến chứng. Tình trạng suy giảm miễn dịch là một yếu tố nguy cơ khiến bệnh trở nặng.

Bệnh đậu mùa khỉ có thể gây ra các biến chứng như:

- Nhiễm trùng thứ phát

- Viêm phế quản phổi

- Nhiễm trùng huyết

- Viêm não

- Nhiễm trùng giác mạc, mất thị lực.

Trước đây tỷ lệ tử vong do bệnh đậu mùa khỉ dao động từ 0-11% trong dân số chung. Thời gian gần đây, tỷ lệ tử vong theo ca dao động từ 3-6%. Nhưng sắp tới, khó có thể dự đoán được. Vì các chiến dịch tiêm chủng bệnh đậu mùa toàn cầu đã dừng lại kể từ khi xóa sổ được dịch bệnh. Những người chưa được tiêm phòng thiếu hụt miễn dịch có thể dẫn đến kết quả tồi tệ hơn.

Điều đáng mừng là theo WHO, đậu mùa khỉ khó có thể phát triển thành đại dịch giống như Covid-19, vì bệnh lây lan chậm hơn và các biện pháp phòng ngừa cơ bản có thể giúp hạn chế lây nhiễm.

5. Chẩn đoán và điều trị bệnh đậu mùa khỉ như thế nào?

Bệnh đậu mùa khỉ có thể được chẩn đoán từ xét nghiệm các mẫu tổn thương da, chất dịch từ mụn nước và mụn mủ, các lớp vảy khô. Xét nghiệm được ưu tiên lựa chọn là PCR (polymerase chain reaction) với độ nhạy và độ chính xác cao.

Các xét nghiệm huyết học phát hiện kháng nguyên và kháng thể không hiệu quả để chẩn đoán bệnh đậu mùa khỉ.

Bệnh đậu mùa khỉ cần được chẩn đoán phân biệt với các bệnh có triệu chứng phát ban như bệnh thủy đậu, bệnh sởi, nhiễm trùng da do vi khuẩn, bệnh ghẻ, giang mai hay dị ứng.

Hiện nay chưa có thuốc đặc trị cho bệnh đậu mùa khỉ. Việc điều trị nhằm giảm nhẹ triệu chứng, quản lý các biến chứng và ngăn ngừa di chứng lâu dài. Một số thuốc kháng virus đã được phát triển cho bệnh đậu mùa có thể được sử dụng rộng rãi cho bệnh đậu mùa khỉ trong thời gian tới.

6. Phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ như thế nào?

Các biện pháp phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ cũng giống như những bệnh truyền nhiễm khác là:

- Tránh tiếp xúc trực tiếp với động vật hoang dã, đặc biệt là động vật ốm, chết.

- Hạn chế nhập khẩu các loài gặm nhấm và các loài linh trưởng như khỉ. Động vật có khả năng nhiễm bệnh cần được cách ly và đưa vào kiểm dịch.

- Chỉ ăn thịt động vật hoặc thực phẩm chế biến từ thịt có nguồn gốc rõ ràng, cần nấu chín kỹ trước khi ăn.

- Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng với nước hoặc dung dịch sát khuẩn tay có cồn. Biện pháp này có thể loại bỏ được virus.

- Không tiếp xúc gần với người nghi nhiễm đậu mùa khỉ, kể cả việc sử dụng chung đồ dùng như chăn, ga, gối, nệm, khăn tắm, khăn mặt, quần áo.

- Không đi du lịch đến khu vực đang lưu hành bệnh.

- Người có triệu chứng nghi ngờ nhiễm bệnh cần chủ động liên hệ cơ sở y tế để được chẩn đoán, theo dõi kịp thời.

- Người được chẩn đoán nhiễm bệnh cần chủ động tự cách ly, tránh tiếp xúc gần với người khác.

Hiện nay các nghiên cứu khoa học đang được tiến hành để đánh giá khả năng đưa vaccine vào tiêm phòng rộng rãi để phòng chống và kiểm soát bệnh đậu mùa khỉ.